Genel Ticaret Sistemi'ne Göre Dış Ticaret Verileri
2022'nin ilk 9 ayında ithalat bir önceki yıla göre yüzde 40,4 artarak 271 milyar 249 milyon dolar, ihracat yüzde 17,0 artarak 188 milyar 152 milyon dolar, olarak gerçekleşti. Yıllık dış ticaret verilerine baktığımızda son yıllarda 99 milyar dolardan 29 milyar dolara kadar çeşitli düzeylerde açık verildiğini görüyoruz. Ancak Orta Vadeli Program'da (OVP) 2022 yılı dış ticaret açığı beklentisi 105 milyar dolar oalrak tahmin edilmektedir, artan enerji ithalatı ve küresel fiyatlardaki dalgalanma nedeniyle 105 milyar doların üzerine çıkıllabilineceği belirtilmektedir.Nitekim, ekonominin hızla büyüdüğü dönemlerde artış ve aktivitenin yavaşladığı dönemlerde düşüş gösteren 12 aylık dış ticaret açığ verisine baktığımızda Eylül 2022'de 96,8 milyar dolar olduğunu görüyoruz.
Grafik-1: Yıllık ve 12 Aylık Dış Ticaret Açığı Seyri
Aylık verileri ayrıntılı incelediğimizde ise 2021 Kasım ayı itibariyle dış ticaret açığının ithalatın artmasıyla yükseldiğini ve ihracatın büyük oranda yatay seyrettiğini görüyoruz. Pandemi sonrası küresel toparlanma sürecindeki tedarik zinciri sorunları ve Ukrayna Savaşı'nın bölgesel ve küresel düzeyde yarattığı dalgalanmaların bir sonucu olarak enerji ithalatçısı Türkiye'nin dış aylık verileri de gittikçe kötüleşti.Grafik-2: Aylık Dış Ticaret Verileri
Yeni Ekonomi Model'inin cari fazla hedeflerinin pratikte dış şoklarla sekteye uğramasının yanısıra dış ticaret hadlerinde ihracat fiyatları aleyine ciddi bir gerileme görüyoruz. 2021 Kasım itibariyle, pandemi sonrasındaki toprlanma sürecinin yarattığı tedarik zinciri sorunları ve fiyat dalgalanmalarının yanısıra Ukrayna Savaşı etkileriyle beraber dış ticaret dengesi daha negatif bir trende girdi. Dış ticaret haddi, pandemiden bu yana hem küresel hem de Türk Lirası'ndaki hızlı değer kaybı nedeniyle gittikçe düştü. Ticaret haddindeki gerilemenin temmuz ayından beri ihracat birim fiyatlarındaki gerilemeden kaynaklandığını görüyoruz.Grafik-3: Dış Ticaret Haddi ve Birim Değerler
Dış ticaret haddi endekslerini doğru yorumlamak için ihracat ve ithalatın mal kompozisyonuna bakmak gerekmektedir. İthalatımızın çok büyük kısmı hammadde ve yatırım mallarına dayanırken, iharactta tüketim mallarının payı oldukça yüksektir. Ocak-Eylül döneminde imalat sanayi ürünlerinin toplam ihracattaki payı yüzde 94,7 iken, ithalatta imalat sektörü payı yüzde yüzde 73,5 olarak gerçekleşmiştir. Dolayısıyla Türkiye ekonomisinin kaldığı dışsal fiyat ve talep şokları ihracatı daha hızlı bir şekilde etkiliyor.Grafik-4: İthalat ve İhracat Ürün Grupları Dağılımı
Türkiye'nin ihracat birim değerinin görece düşük seyrinin ve dış ticarette katma değer sorunun en büyük nedeni yüksek ve orta-yüksek teknoloji ürünlerinin payının çok düşük olmasıdır. Hatta bu pay bir miktar gerileme gösteriyor. 2021'in Ocak-Eylül döneminde yüzde 3 olan yüksek teknoloji ürünleri ihracat payı, 2022'nin aynı döneminde yüzde 2,8' geriledi. Ayrıca 2021 ilk dokuz ayında yüzde 33,9 olarak gerçekleşen orta-yüksek teknoloji payı yüzde yüzde 33,9 olarak gerçekleşirken, 2022'nin ilk dokuz ayında yüzde 33 olarak gerçekleşti.
2022'nin Ocak-Eylül döneminde ithalattaki yüksek teknoloji ürünlerinin imalat sanayi ürünleri payı yüzde 9,7; ihracattaki yüksek teknoloji ürünlerinin imalat sanayi ürünleri payı yüzde 2,8'dir. İmalat PMI İhracat İklimi Endeksi
Eylül’de 48,8 olan İstanbul Sanayi Odası Türkiye İmalat Sektörü İhracat İklimi Endeksi Ekim’de 47,9’a geriledi. Böylece ihracat pazarlarında talep koşulları art arda üç ay zayıflarken Ekim’deki bozulma COVID-19 salgınının ilk dalgasının yaşanmakta olduğu Haziran 2020’den bu yana en yüksek oranda gerçekleşti. Temmuz ayından beri imalat PMI ihracat iklimi endeksi daralmayı işaret ediyor.Grafik-5 İSO İhracat İklim Endeksi
İhracat pazarlarının büyük bölümünde talep koşullarının zayıflamasına bağlı olarak, Türk imalatçıları yılın dördüncü çeyreğine zorlu bir ihracat iklimi ile başlangıç yaptı. Genel eğilimin dışında kalarak ekonomik aktivitede iyileşme kaydeden tek büyük pazar Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) oldu.
Avrupa’da, üretimin üst üste dördüncü ay gerilediği Almanya (Türk imalatçılarının en büyük ihracat pazarı) Ekim’de daha belirgin bir daralma sergiledi. Birleşik Krallık, İtalya, İspanya, Hollanda, Avusturya, Yunanistan, Polonya ve Çek Cumhuriyeti’nde de ekonomik aktivite daha yüksek oranda küçüldü.
