İkinci çeyrek anket sonuçları 2024 yılına ilişkin finansmana erişimde işletmelerin zorluklarla karşılaştığını ve işletme sermayesi finansmanının zorlaştığı görülmektedir.
Finansmana Erişim Anketi 2024 II. Çeyrek
Anket Örneklemi Üzerine
Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Yönetmeliği’ne göre ciro veya net satış hasılatı bazlı KOBİ tanımına göre ankete katılan işletmelerin %86,9’sı KOBİ’dir. Ankete katılan işletmelerin %10,7’i 251 ve üstü istihdam sağlarken geri kalan %89,3’lik kesim 250 ve altı istihdam sağlamaktadır. Bu anket döneminde, önceki anketlerin ortalamasına yakın KOBİ katılımı izlenmiştir. Ciro veya net satış hasılatı üzerinden yapılan KOBİ tanımına göre ankete katılan firmaların %33,6’sı mikro işletme, %31,1’i küçük boyutlu ve %22,1’i orta boyutlu işletmelerden müteşekkildir. İş dünyasından ankete iştirak eden toplam katılımcı sayısı 122 iken ankete katılan büyük işletme tasnifindeki işletmelerin oranı %13,1’dir.
Anket verileri ayrıca bölgesel olarak TÜRKONFED’in Anadolu’daki gücünü ve üye tabanını iyi bir şekilde yansıtmaktadır. 2024 1.Çeyrek verileri açısından katılımcıların %31,1’i İstanbul, İzmir ve Ankara’dan katılırken diğer illerin oranı %68,9’dir.
Finansmana Erişim Anketi Soruları ve Yanıtları
1-2024 yılı genelinde finansmana erişim sorunu yaşadığınızı düşünüyor musunuz?
Her 5 işletmeden 4’ü (%83,2) 2024 yılı genelinde finansmana erişim sorunları yaşadığını belirtmiştir. Geçtiğimiz dönem 2023 yılı için aynı sorulduğunda anket katılımcılarının %82,2’si finansmana erişim sorunu yaşadığını belirtmişti. Bu anlamda finansmana erişim zorluğunun içeriği değişmekte olsa da sorunlar mütemadiyen devam ediyor.
2-Bankalardan kredi alma süreçlerinde bir sorun yaşıyorsanız niteliği nedir?
2023 1.Çeyrek anketinde bankalardan kredi alma süreçlerinde sorun yaşamayanların oranı %15 iken, benzer katılımcı popülasyonuyla 2023 2.Çeyrekte sorun yaşamayanların oranının %5’e gerilemişti. 2023 3. Çeyrekte ise bu oranın %14’e yükselmişti. 2023 4. Çeyrek itibarıyla bu oran %24’e ulaşarak kısmi bir rahatlamaya işaret etmişti. Ancak 2024 1. Çeyrekte zorlukların artarak sorun yaşamıyorum diyenlerin %10’a geriledi. 2024 2. Çeyrekte ise bu oranın %19,3’e ulaşarak kısmi bir rahatlamaya işaret ettiğini görüyoruz.
Kredi limit artışını yetersiz diyenlerin dağılımı 2023’te 2. Çeyreğe kıyasla 3. Çeyrekte azalarak %21’den %27,8’e yükselmişti. 2023 4. Çeyrekte ise bu oran %18’e gerilemişken 2024 1. Çeyrekte %22,2 olarak gerçekleşti. Ancak Kredi limitini artışını yetersiz görenlerin oranı %26,9’a yükseldi.
Yeni kredi limiti alamıyorum diyenlerin oranı 2023’ün ilk çeyreğinde %15 iken 2. Çeyrekte %28’e yükselmişti. 2023 3. Çeyrekte yeni kredi limiti alamadığını beyan edenler tekrar %15’e gerilemişti. 2023 4. Çeyrekte %12’ye gerilemişken 2024 1. Çeyrekte aynı düzeyde (%12,2) kalmıştı. Yeni kredi limiti alamıyorum diyenlerin oranı 2024 2. Çeyrekte ise %11,8’e gerilediği görülmüştür. Şartların zorlaştırıldığını söyleyenlerin oranı ise 2023 3. Çeyrekte %43 iken 4. Çeyrekte %46,4’e yükselmişti. 2024 1. Çeyrekte %55,6’ya yükselmişken 2. Çeyrekte %42’ye geriledi.
Sorun yaşamayanların oranı ile beraber şartların zorlaştırıldığını belirtenlerin oranı azalmış ancak kredi limiti artış diyenleri oranı çok ılımlı artış göstermiştir. Bütün resme baktığımızda krediye erişimde 2024 1.Çeyrekte daha zorlayıcı bir hal almış gibi görünse de 2024 2. Çeyrek itibarıyla ılımlı bir iyileşme görülmüştür.
3-İşletmenizin son kredi başvurusunun sonucu ne oldu?
2023 yılının ilk çeyreğindeki anketimizde son kredi başvurusu tamamen onaylananların oranı %32,1 iken, 3. Çeyrekte bu oran %28,6’ya gerilemişti. 2023 4. Çeyrekte ise kredi başvurusu tamamen onaylandı diyenlerin oranı %42’ye hızlı bir yükseliş göstermiştir. 2024 1. Çeyrekte ise hafif bir gerileme göstererek %37,1’e gerilese de hala geçen yıla göre oldukça yüksek seyretmişti. 2024 2. Çeyrekte ise en yüksek son başvuru kabul oranı olan %52,2’ye ulaşılmıştır.
2023’ün ilk çeyreğinde son kredi başvurusu reddedilenlerin ve başvuruyu geri çekmek durumunda kaldığını belirtenlerin toplam oranı %22,6’dan 3. Çeyrekte %28,6’ya yükselmişken 4. Çeyrekte %22,2’ye gerilemiştir. 2024 1. Çeyrek itibariyle ise yürüttüğümüz tüm anketlerin en düşük oranına, %10,1’e, geriledi. 2024 2. Çeyrekte ise %21,2’ye yükseldi. Kısmen onaylanan kredilerin oranı da 2023’ün ilk çeyreğine kıyasla %45,2’den %42,9’a ılımlı gerileme göstermişti ancak 4. Çeyrekte %35,8’e gerilemişti. 2024 1. Çeyrekte ise kısmen onaylananların bir önceki çeyreğe kıyasla hemen hemen aynı düzeyde (%33,7) kalmıştı. 2024 2. Çeyrekte ise %26,6 olarak gerçekleşti.
Sonuç olarak son kredi başvurusu istatistikleri, işletmelerin banka kredilerine ulaşmakta çok daha az zorluk çektiğine işaret etmektedir.
4-2024 yılı genelinde işletme sermayenizi en çok hangi kanal ile finanse ettiniz:
2024 1. Çeyrekte işletme sermayesini işletme kaynakları ile finanse edenlerin oranı %50,5’e gerilemişti ancak bu oranın 2. Çeyrekte %63,6’ya çıktığını görüyoruz.
Banka kredileri ile işletme sermayesi finansmanı 2024 1.Çeyrekte anket sürecinin en yüksek oranı olan %29,7’ye yükselmişken 2. Çeyrekte %23,1’e gerilemiştir.
2024 2. Çeyrekte banka dışı finansal borçlanmalar ile işletme sermayesini finanse ettiğini belirtenlerin oranı %3,3 iken “Tedarikçilerinden Vadeli Satın Alma ve Müşteri Avansları” veya Sarraf, arkadaş gibi organize olmayan kurum ve kişilerden alınan finansman seçeneğini ankete katılanların %10’ununn tercih ettiğini görüyoruz.
Bu anket sorusunun sonuçları bize işletmelerin gittikçe artan şekilde kendi kaynak ve gelirleri ile işletme sermayelerini finanse ettiğini göstermektedir. Anketimizin sonunda sorulan açık uçlu soruya gelen sorular işletmelerin, nakit sıkıntısına rağmen, yüksek faizler nedeniyle banka kredilerini işletme sermayesi için kaçındığını göstermektedir.
5-2024 yılının 2. Çeyreğinde (Nisan, Mayıs, Haziran) işletmenizin kredilere erişimi nasıldı?
Bir önceki anket döneminde 2024 2. Çeyreğe ilişkin finansmana erişim beklentisi sorusunda katılımcıların sadece %7,9’u kolaylaşma, %66,3’si zorlaşma beklerken, %25,8’ü değişim beklemiyordu. Ancak 2024 2. Çeyrekte finansmana erişim durumunu değerlendiren işletmelerin %57,1’i bir önceki çeyreğe göre erişimde zorluk yaşadığını belirtiken finansmana erişimin kolaylaştığını belirtenlerin oranı sadece %7,6 ve değişmediğini belirtenlerin oranı %35,3 olarak gerçekleşti. Ankete katılan iş dünyası temsilcilerinin 1. Çeyrekteki beklentilerine yakın 2. Çeyrek anket sonucu elde edilmiş diyebiliriz.
6- 2024 yılının 3. Çeyreğinde (Temmuz, Ağustos, Eylül) finansman kaynaklarına erişime dair beklentiniz nedir?
Bir sonraki çeyreğe yönelik finansmana erişimin kolaylaşacağı beklentisi 2024 1. Çeyrekte %7,9’a gerilemişken bu oran 2024 2. Çeyrekte %2,5’a gerilemiştir. Bir sonraki çeyrekte finansmana erişimin zorlaşacağına dair beklentiler ise 2023’ün ilk çeyreğinde %69, ikinci çeyreğinde %55 ve üçüncü çeyreğinde %61 olarak gerçekleşmişken 2023 4. Çeyrekte %57 ve 2024 1. Çeyrekte %66,3 olarak gerçekleşmişti. Ancak 2024 2. Çeyrekte bu beklentiyi paylaşanların oranı %48,3’e gerilemiştir. Bir değişim beklentisi olmayanların oranı ise 2023 4. Çeyrekte %33,7 iken 2024 1. Çeyrekte %25,8’e gerilemiştir. 2024 2. Çeyrekte ise değişim beklemeyenlerin oranı %49,2’a yükselmiştir. 2024 2. Çeyrekte bir sonraki çeyreğe yönelik finansmana erişimde zorlaşacak bekleyenlerin oranı bu güne kadar yapılan anketlerin en düşük oranı iken değişmeyecek beklentisi daha da hızlı artarak yine en yüksek düzeye ulaşmıştır.
7- 2024 yılı genelinde aldığınız kredilerde vade yapısı hangisine daha çok uymaktadır?
1-12 ay vadeli ağırlıklı vade yapısına sahip firmaların oranı 2024 1. Çeyrekte vade 1 - 12 ay vade yapısına daha çok uyduğunu söyleyenlerin oranı %51 iken 2024 2. Çeyrekte %45,9’a gerilemiştir.
13-24 ay vadeye sahip kredilerin oranı 2024 1. Çeyrekte de %28,7 iken 2. Çeyrekte %29,4 oldu.
25 ay ve üzeri vadede krediye erişebilenlerin oranı 2024 1. Çeyrekte %19,9 iken 2024 2. Çeyrekte %24,7 olmuştur.
İşletmelerin açık uçlu sorularda ve birebir görüşmelerdeki yanıtlarına göre; vade yapısı ve artan kredi maliyetleri uzun dönemli yatırım yapmanın önünde büyük bir engel teşkil etmeye devam ederken önceki çeyreklere göre ılımlı bir iyileşme 2024 1. Çeyrek ve 2. Çeyrekte kendini göstermiştir.
8-KGF destekleri, 2024 yılının 2. Çeyreğinde (Nisan, Mayıs, Haziran) finansmana erişiminizi kolaylaştırdı mı?
KGF kredilerini yetersiz bulanların oranı 2023’ün ilk çeyreğinde %85 iken ikinci çeyrekte %92’ye ulaşmıştı. 2023 3. Çeyrek itibariyle açıklanan KGF paketlerini yetersiz bulanların oranı %87 olarak gerçekleşirken, 4. Çeyrekte hızla %59,3’e gerilemişti ancak 2024 1. Çeyrekte ılımlı bir yükselişle %69,8’ye yükseldi. 2024 2. Çeyrekte’de %50,4’e hızlı bir gerileme göstermiştir. KGF kredilerini yeterli görenlerin oranı ise 2023 2. Çeyrekten 3. Çeyreğe %1’den %5’e çıkmışken 2023 4. Çeyrekte %19,8’e ulaşmış ancak 2024 1. Çeyrekte yine %5 düzeyine gerilemiştir. 2024 2. Çeyrekte ise hemen hemen aynı düzeyde kalarak %6,7 olmuştur. KGF kredilerinin finansmana erişime katkısı sorusuna yönelik bilmiyorum yanıtını verenlerin oranı %42,9 ile en yüksek düzeyine yükselmiştir.
9-2024 yılının 1. Çeyreğinde (Ocak, Şubat, Mart) Eximbank kredileri ve diğer ihracat finansman desteklerinde erişiminiz durumunuzu nasıl tarif edersiniz?
Katılımcıların Eximbank kredileri vb. ihracat kredi desteklerine yönelik değerlendirmelerine baktığımızda ihracat finansmanına erişimin 2023 4. Çeyrekte kolaylaştığını düşünenlerin oranı %9,4 iken zorlaştığını düşünenlerin oranı %31,8 idi. 2024 1. Çeyrekte ihracat kredi desteklerinin finansmana erişimi kolaylaştığını belirtenlerin oranı %5,7’ye gerilemiş ve zorlaştığını dile getirenlerin oranı %33 olmuştur. 2024 2. Çeyrekte ise kolaylaştığını düşünenlerin oranı %7,8 olurken zorlaştığını düşünenlerin oranı %29,3 olarak gerçekleşti. Eximbank vb. ihracat kredi desteklerine yönelik durumun hemen hemen değişmediği görülmektedir.
10-2023 yılı genelinde, bir önceki yıla kıyasla çek ve senetlere ilişkin tahsilat durumunuz nasıl?
2022 yılına kıyasla 2023 yılı içinde Çek, senet tahsilatında zorlandığını belirtenlerin oranı 2024 1. Çeyrekte %55,1 olarak gerçekleşmişken bu oran 2. Çeyrekte %60,2’ye çıktı. 2024 1. Çeyrekte kolaylaştığını belirtenlerin oranı ise sadece %5,6 olmuşken 2. Çeyrekte %1,7’ye gerilemiştir.
11-2024 yılında Türkiye Ekonomisine ilişkin büyüme beklentiniz nedir?
2024 1. Çeyrekten katılımcılarıın %40’ı 2024 yılı için daralma/resesyon beklediğini belirtirken 2 Çeyrekte %47,1’i daralma/resesyon beklentdiğini belirtmiştir. 2024 1. Çeyrekte katılımcıların %8,9’u %0 ile %1 arasında 2. Çeyrekte ise %6,7’si bu aralıkta büyüme beklemektedir. Yine 1. Çeyrekte katılımcıların %21,1’i %1 ile %2 arasında, katılımcıların %17,8’i %2 ile %3 arasında büyüme beklemekteyken 2. Çeyrekte bu oranlar sırasıyla %11,8 ve %14,3 olarak gerçekleşmiştir. 2024 yılı için %3 üzeri büyüme bekleyenlerin oranı ise 1. Çeyrekte sadece %12,2 iken 2. Çeyrekte %20,1’e yükselmiştir. Özetle bu anket döneminde hem daralma hem de %3 büyüme bekleyenlerin oranı artış göstermiştir.
12-2024 yılı içinde TCMB'den faiz indirim kararı bekliyor musunuz?
2024 yılında TCMB’den faiz indirimi bekleyenlerin oranı 2024 1. Çeyrek anketinde %25,6 iken 2. Çeyrekte bu oran %63’e yükselmiştir. Politika faizinin indirileceğine dair beklentinin dramatik bir artışla pekiştiği görüşmüştür.
13-KOBİ tanımı için 2023 yılı mali kriterleri güncellenmeli mi?
Bu anket dönemi için özel olarak sorulan bir soruda anket katılımcılarının %78,6’sı mevcut KOBİ tanımının değişmesi gerektiğini belirtirken %21,4’ü tanımın değişmemesi gerektiğini belirtmiştir.
14-Görüşlerin alındığı soruya gelen yanıtlar hakkında:
Ekonomideki temel sorunların sorulduğu ve 2024 yılına ilişkin görüşlerin alındığı ucu açık soruda yanıtlar incelendiğinde:
Türkiye ekonomisinde güven ve istikrar eksikliği, yüksek faiz oranları, döviz kurlarının baskılanması, ve enflasyonun kontrol altına alınamaması gibi temel sorunlar ön plana çıkıyor.
Finansmana erişimin zorlaşması, eğitim sistemindeki yetersizlikler ve kayıt dışı ekonominin büyümesi gibi unsurlar da ekonominin sürdürülebilirliğini tehdit ettiği görüşü ortaya çıkıyor.
Katılımcılara göre ekonomi yönetimindeki istikrarsızlık ve vergi sisteminin adaletsizliği, iş dünyasında güvensiz bir ortam yaratırken, kamu harcamalarındaki israf uzun vadede ekonomik ve toplumsal sorunları derinleştiriyor.
Anket katılımcılarının genel olarak vurguladığı noktalar şöyle özetlenebilir:
-Katılımcılar tarafından öngörülebilir ve sürdürülebilir makro ekonomik politikaların uygulanması, ekonomik belirsizliklerin azaltılmasına katkı sağlayacak bir çözüm olarak sunuluyor.
Ekonomik ve hukuki güven ortamının sağlanması, istikrarlı ve öngörülebilir politikaların hayata geçirilmesi gerektiği vurgulanıyor. Adalete olan güvensizliğin işdünyasında derinleştiği ve bunun normalleşmesinin normal olmadığı belirtilmektedir.
Öngörülebilir ve sürdürülebilir makro ekonomik politikaların uygulanması, ekonomik belirsizliklerin azaltılmasına katkı sağlayacak bir çözüm olarak sunuluyor. Derinleşme riski taşıyan üretim daralmasına karşı yüksek faiz oranlarının düşürülmesi önemli bir adım olarak katılımcılarca öneriliyor. Katma değerli üretim yapan şirketler dahi kısa vade yüksek faiz döngüsüne girerek kan kaybediyor.
Katılımcılar genel olarak belirsizliğin ve hukuka olan inanç sorunlarının devam ettiğini ve bunun ekonomik açıdan zarar verici olduğunu belirtmektedir.
Kayıt dışı ekonominin önlenmesi, özellikle inşaat sektörü gibi alanlarda adil rekabet ortamının sağlanması gerektiği belirtiliyor. Katma değerli üretimin ve ihracatın desteklenmesi gerektiği, özellikle tarım ve sanayi sektörlerine yönelik teşviklerin artırılması gerektiği belirtiliyor.
Katılımcılar hem hanehalkları hem de kurumlar üzerindeki vergi oranlarının yüksek olmasının ekonomik refaha zarar verici bir unsur olarak görüyor.
Eğitim sisteminin iyileştirilmesi ve nitelikli işgücünün artırılması, özellikle üretim sektöründe yaşanan zorlukların aşılmasında kritik bir çözüm olarak öneriliyor. İşdünyası eğitimin yarattığı yapısal sorunları kalkınma önünde bir engel olarak görüyor.
Tarım politikalarının güçlendirilmesi ve yerel üretimin desteklenmesi, ülkenin ekonomik bağımsızlığı ve sürdürülebilirliği için öneriliyor.
-Kamu harcamalarındaki israfın önlenmesi ve daha etkin bir kaynak yönetimi öneriliyor. Mevcut alınan tedbirlerin yetersiz olduğunu düşünülüyor.
Finansmana Erişim Anketi Sonuçları Genel Değerlendirme
TÜRKONFED Ekonomi Bölümü olarak yürüttüğümüz anket sonuçlarına göre 2024 yılına ilişkin finansmana erişim durumu, işletmelerin zorluklarla karşılaştığını ancak ılımlı bir azalmanın 1. Çeyrek gibi 2. Çeyrekte de devam ettiğini göstermektedir. Kredi alma süreçlerinde yaşanan sorunlar 2023’ün genelinde artış göstermiş ancak son çeyrekte çok ılımlı düzeyde bir iyileşme görülmüştü. 2024 1. Çeyrekte, 2023’ün son çeyreğine kıyasla finasnmana erişimde genel olarak daha iyi bir performans sergilediği görülmektedir. Kredilere erişimde çok ılımlı bir rahatlama yaşanırken, banka kredi süreçlerinde şartların sıkılaştırıldığı belirtilmiştir. İş dünyası için sorun krediye erişim değil yüksek kredi maliyetleri, tahsilat zorlukları ve işletme sermayesi yönetim zorluğu olarak öne çıkmaktadır.
Verimliliği yüksek ve kurumsal yapıya sahip işletmeler bile yüksek maliyetlerden finansmana kısmi erişim sağladığını belirtirken maliyet artışları ve düşen iş hacmi nedeniyle ciddi zorluklar yaşadığını vurgulamaktadırlar. Ayrıca çek ve senet tahsilatında yaşanan zorluklar da geçmiş çeyreklere kıyasla artmış olduğu ve artmasının da beklendiği son anketlerde belirtilmiştir.
TCMB’nin 2024 2. Çeyrek Banka Kredileri Eğilim anketinde (1) görüldüğü üzere 2024 yılının ikinci çeyreğinde, bankaların genel olarak işletmelere kullandırdıkları kredilere uyguladıkları standartları sıkılaştırmaya devam ettiği görülmüştür. Alt kırılımlar incelendiğinde, tüm kredi türlerine uygulanan standartlarda sıkılaşma gözlenmiştir. 2024 yılının üçüncü çeyreği için bankaların beklentisi, genel olarak işletmelere verilen kredilere uygulanan standartlardaki sıkılaşmanın devam edeceği yönündedir.
TCMB’nin anket sonuçları kredi talebi açısından incelendiğinde, genel olarak işletmelere verilen kredilere olan talepteki artış yönlü seyir, 2024 yılının ikinci çeyreğinde yerini azalışa bırakmıştır. Bu durum yürüttüğümüz anketin sonuçlarında isletme sermayesinin banka kredilerinden çok işletmenin kendi kaynakları ile finansmanında göstermektedir. Bankaların fon sağlama imkânlarının gelişimi incelendiğinde, 2024 yılının ikinci çeyreğinde yurt içi fonlama koşullarındaki sıkılaşma yönlü seyrin zayıflayarak, yurt dışı fonlama koşullarındaki gevşeme yönlü seyrin ise güçlenerek devam ettiği görülmüştür. TCMB anketinde 2024 yılının üçüncü çeyreği için, yurt içi fonlama koşullarındaki sıkılaşmanın yerini gevşemeye bırakacağı, yurt dışı fonlama koşullarındaki gevşemenin ise devam edeceği beklenmektedir.